Woontorens, zaaltorens
Een verticaal bouwwerk meer gericht op verdediging dan bewoonbaarheid uit de periode 1225 - 1450, meestal opgericht door de lagere adel. De woontoren komt heel veel voor in Nederland. In het begin van de kasteel tijdperk als houten toren op een motte of omgeven door een gracht. In de 11e eeuw waren het torens op houten balken met wanden van vakwerk (houtskeletconstructie met vlakken die opgevuld werden met leem). De onderkant werd later (13e eeuw) van (tuf)steen, waardoor de levensduur van de woontorens werd verlengd. Vanaf 1250 werden de bakstenen woontorens gebouwd.
In Groningen (steenhuze of borgen) en Friesland (stinsen) komen door het zwakke centrale gezag relatief veel woontorens voor. In de deze noordelijke provincies werden deze kasteeltype tot in de 15e eeuw gebouwd. In het gebied van de kromme Rijn in Utrecht bevindt zich een concentratie van woontorens zoals de Walenburg (1250), Natewisch (1270), Lunenburg (1391).
De meeste woontorens hebben een afmeting van 8,5 m tot 14m. Er zijn 3 verdiepingen (13 tot 16m hoog) en op elke verdieping bevind zich één ruimte.
Hieronder een lijstje met voorbeelden van woontorens:
Naam |
Plaats |
Provincie |
Periode |
|---|---|---|---|
| Nijenbeek | Voorst | Gelderland | 13e, 3e kw |
| Vleuten | Vleuten | Noord-Holland | 13e, 2e kw |
| Walenburg | Utrecht | ||
| Lunenburg | Utrecht | eind 13e eeuw | |
| Duurstede *) | Wijk bij Duurstede | Utrecht | |
| Ravestein | Heenvliet | ||
| Valkenstein |
*) Duurstede in eerste fase is in de kern een woontoren.
Zaaltorens
Zaaltorens zijn woontorens waarvan de ruimten per verdieping wel zijn onderverdeeld, meestal in de verhouding 1:2.
Rechts is de plattegrond van het kasteel Te Vliet in Utrecht. Het is gebouwd in het einde van de 14e eeuw. De zaaltoren heeft een afmeting van ca 12 x 12m .
Voorbeelden van zaaltorens (alle zaaltorens in Nederland, deel is verdwenen):
Naam |
Plaats |
Provincie |
Periode |
|---|---|---|---|
| Amelandshuis | Leeuwarden | Friesland | 14e |
| Ter Kleef | Haarlem | Noord-Holland | 13e |
| Heumen | Heumen | Gelderland | 14e, 2e kwart |
| Starrenburg | Rotterdam | Zuid-Holland | 13e, 3e kwart |
| Dussen | Werkendam | Noord-Brabant | 14e |
| Gemert | Gemert | Noord-Brabant | 14e, 4e kwart |
| Hodenpijl | Rijswijk | Zuid-Holland | 14e, 4e kwart |
| Middachten | De Steeg | Gelderland | 1350 |
| Mijnden | Loenen aande Vecht | Utrecht | 1350 |
Bronnen:
H.L. Janssen, e.a.- 1000 jaar Kastelen in Nederland, 1996. blz 82 - 96
Paul E. van Reijen - Middeleeuwse kastelen in Nederland, 1976 blz.71 - 115
Taco Hermans - Woontoren(s) in Nederland, kasteelkatern dec 2007 nr 21
Hoorcollege kasteelkunde 2001